Vrijheidsbeperkende maatregelen zijn alle maatregelen die een beperking van keuzevrijheid en/of contact met de buitenwereld van de leerling of een interne inhouden. Hieronder vallen bijvoorbeeld afzondering en fixatie. Principieel blijven afzondering en fixatie verboden, maar door de regelgeving die is ingeschreven in Onderwijsdecreet 34, is er een kader dat de rechten van de leerling vrijwaart en rechtszekerheid en duidelijkheid aan het personeel van de onderwijsinstellingen geeft.
Niet elke school wordt geconfronteerd met afzondering of fixatie. Scholen waar dit niet voorkomt, moeten geen beleid ontwikkelen.
Als een school al eerder een maatregel voor afzondering of fixatie nam en de kans is reëel dat dat nog eens gebeurt, ontwikkelt ze een beleid voor de preventie en de afbouw ervan. De school betrekt de leerlingen en hun ouders in deze ontwikkeling.
De school bepaalt, samen met de leerlingen en hun ouders, welke preventieve interventies en alternatieven kunnen worden ingezet om in de toekomst afzondering en fixatie te vermijden. Dit beleid wordt uitdrukkelijk mee opgenomen in de korte beschrijving van het beleid op leerlingenbegeleiding.
Afzondering is het verblijf van een persoon in een daartoe speciaal voorziene individuele afzonderingskamer of in een ander lokaal, dat de persoon niet zelfstandig kan verlaten. Het doorslaggevend criterium is of men de ruimte al dan niet zelfstandig kan verlaten.
Een afzonderingskamer is een specifieke, veilig ingerichte, hoog beveiligde ruimte, die de persoon niet zelfstandig kan verlaten. Hiervoor worden veiligheidsnormen bepaald. Ze biedt een veilige en rustgevende omgeving, er is fysieke nabijheid op maat van de leerling mogelijk en alleen bevoegd personeel kan de afzonderingskamer inkijken en betreden. De afzonderingskamer bevat oriëntatiemogelijkheden, lichtinval en een tijdsindicatie die aangepast is aan de noden van de leerling en de leerling kan rechtstreeks contact nemen en heeft de mogelijkheid om te communiceren met een personeelslid van de school.
Fixatie is elke handeling of elk gebruik van materiaal die de bewegingsvrijheid van een persoon beperkt, verhindert of belemmert, waarbij de persoon niet zelfstandig zijn bewegingsvrijheid kan herwinnen.
Dit is fixatie door middel van een interventie waarbij de persoon door één of meerdere personen (bijvoorbeeld leerkrachten) op een fysieke wijze vastgehouden of geïmmobiliseerd wordt of waarbij de persoon op een fysiek gecontroleerde wijze verplaatst wordt of zich laat verplaatsen.
Dit is fixatie door middel van het aanwenden van mechanische hulpmiddelen bevestigd aan of in de directe omgeving van de persoon, en die niet zelfstandig door de persoon kunnen verwijderd worden.
Hulpmiddelen voor het ondersteunen of corrigeren van de fysieke houding van de persoon bevestigd aan of in de directe omgeving van de persoon, en die niet zelfstandig door de persoon kunnen verwijderd worden, worden niet beschouwd als mechanische fixatie tenzij deze hulpmiddelen buiten hun oorspronkelijke doelstelling gebruikt worden.
Dit is fixatie door middel van het acuut of chronisch gebruik van medicatie. Dit is niet mogelijk zonder tussenkomst van een arts. Mechanische fixatie is verboden bij leerlingen die jonger zijn dan 12 jaar. Alleen in zeer uitzonderlijke situaties mag het bij de 13- en 14-jarigen worden toegepast. In het basisonderwijs is het dus wel mogelijk om in zeer uitzonderlijke gevallen bij de 13- en 14-jarigen mechanische fixatie toe te passen. Bij hen moet wel de gelijktijdige toepassing van afzondering en fixatie worden vermeden.
Afzondering en fixatie zijn enkel mogelijk bij:
Ook bij acuut en ernstig gevaar zijn vrijheidsbeperkende maatregelen principieel verboden.
Afzondering of fixatie om de veiligheid te herstellen bij acuut en ernstig gevaar voor de leerling of anderen is enkel mogelijk onder de volgende voorwaarden:
Ouders worden zo snel mogelijk op de hoogte gebracht van de afzondering of fixatie, en na elke afzondering of fixatie volgt een nabespreking met de leerling en met de ouders.
Afzondering of fixatie is alleen toegelaten om de veiligheid te behouden bij potentieel gevaar, ter preventie van acuut en ernstig gevaar voor de leerling of anderen onder de volgende voorwaarden:
Als afzondering en fixatie worden ingezet bij potentieel gevaar, ter preventie van acuut en ernstig gevaar of om de ontplooiingskansen van het kind te bevorderen is instemming van het kind en de ouders vereist. Bovendien is er een nabespreking nodig en worden de ouders gecontacteerd. Op die manier moet de school aan de ouders duidelijk maken wanneer en waarom afzondering en fixatie ingezet zijn. Tijdens de nabespreking wordt niet alleen besproken wat er is gebeurd, maar worden ook de nodige afspraken gemaakt over hoe een toekomstige vergelijkbare situatie zal worden aangepakt. Ook de herroepbare instemming van de leerling en de ouders wordt er, met het oog op toekomstige situaties, besproken. Zo wordt verzekerd dat de instemming voldoende specifiek is.
De school bepaalt als onderdeel van het beleid op afzondering en fixatie wie het bevoegde personeel is.
Vanaf de eerste keer dat de school een maatregel inzake afzondering of fixatie heeft moeten nemen bij een leerling, registreert de school volgende informatie over de bedoelde fixatie of afzondering:
De registratie is een verwerking van persoonsgegevens en onderworpen aan de GDPR. Het schoolbestuur is verwerkingsverantwoordelijke. De gegevens worden 10 jaar bewaard na het einde van het schooljaar waarop de leerling ingeschreven was. Scholen mogen gegevens enkel onderling uitwisselen in het kader van intervisie met als doelstelling het verminderen van het gebruik van afzondering of fixatie en de interne kwaliteitszorg. De onderwijsinspectie mag inzage krijgen in de geregistreerde gegevens inzake afzondering en fixatie als dat nodig is voor de doorlichting.
Het beleid over de preventie van afzondering en fixatie maakt deel uit van het welzijns-, veiligheids- en gezondheidsbeleid van de school en het schoolreglement (waar een passage inzake de preventie van afzondering of fixatie moet worden opgenomen indien er maatregelen inzake afzondering of fixatie moeten worden genomen op die school). De schoolraad zal in principe betrokken zijn bij de ontwikkeling van het beleid. Als er geen schoolraad is, moet de school op een of andere manier de ouders en leerlingen proberen te betrekken.
We helpen je graag verder. Contacteer de juridische dienst voor jouw onderwijsniveau.